Vakanüvis, Türk Tabipler Birliği’nin politik tavrının tarihini kaleme aldı

TTB’nin selefleri silah üzerine yemin etmişti

Vakanüvis

Türk Tabipleri Birliği Lideri Şebnem Korur Fincancı’nın, Türk Silahlı Kuvvetleri’ni kimyasal silah kullanmakla itham edişine yönelik reaksiyonlar sürüyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan “Bu namussuzluktur, ahlaksızlıktır” derken, 27 kentin Tabip Odası Lideri da Fincancı’nın istifasını istedi. Ve basına yansıyan daha pek çok da reaksiyon var…

Peki, TTB neredeyse tüm tarihi boyunca neden daima buna benzeri tavırlar sergiliyor, neden çok sık reaksiyonların odağı haline geliyor?

TTB’deki bu yapısal / kurumsal / esaslı duruşun kökeni nerelere uzanıyor olabilir?

Bakalım…

“Ah nolaydı Rousseau üzere bir lalam olaydı”

Osmanlı’nın yıkılış sürecinde Batılı fikirlere yönelen bir kısım okumuş, en çok pozitivizme meyletmişti. Peşpeşe gelen askeri mağlubiyetler, ekonomik problemler, ana gövdeden kopup giden topraklar, kendisine “aydın” diyenlerde bir aşağılık kompleksine yol açmıştı. Bu kesim, kendi bedellerini aşağı buluyor, Avrupa’nın her türlü fikrine ise kayıtsız koşulsuz bağlanıp, hayranlık duyuyordu.

Mesela, Jöntürk Ziya Paşa – ki aslı Ziyaeddindi ancak kuvvetle mümkün “dini tını”ya yer vermemek ismine yalnızca Ziyayı kullanıyordu – bir defasında, “Ah n’olaydı Rousseau üzere bir lala elinde büyüseydim” demişti.

Birçok kentte valilik de yapan Ziya Paşa; tiyatroya çok kıymet veriyor, Fransızcadan piyesler çevirtip sahneye koyduruyordu.

“Pozitivizm Dini’nin İlmihali” Tıbbiyelilerin baş ucu kitabıydı

Ondört yaşındayken ailesine “athe” olduğunu açıklayan ,23 yaşında bir fahişeyle evlenen, istikrarsız hareketlerinden ötürü akıl hastanesine kapatılan, Sen Irmağına atlayarak intihar teşebbüsünde bulunan, âşık olduğu “pozitif bakire” Clotilde isimli kız veremden hayatını kaybettikten sonra ona 181 mektup yazan, vefatına kadar da Clotilde’nin fotoğrafının bulunduğu masanın önünde her gün iki kere tapınmaya varan hareketlerle merasim yapan – esasen bu merasimlerin biri sırasında ölmüştü – Auguste Comte, Yeni Osmanlıların adeta piriydi.

Comte; babası İngiliz Ali İstek ile sonradan Müslüman olmuş Avusturyalı bir hanımın çocuğu olan Ahmet Rıza’yı “Poztivizm Dini”nin – “İnsanlık Dini” de deniyordu – Türkiye temsilcisi yapmıştı.

Comte, temsilcisi Ahmet İstek aracılığıyla Osmanlı okumuşlarına basitçe ulaşıyordu. Bu ismin hayranları artıyordu. Ziya Gökalp misal, “İnsanlık Dini” için şiir yazmıştı:

“Ben sen o yok biz varız / Hem ilah hem kullarız / Biz demek bir demektir / Ben sen ona taparız.”

Comte Jöntürkler için, “Yenileşmiş Müslümanlar olumlu dine, Batılı havarilerden daha elverişliler” diyordu.

Tanzimat’ı getirişini övdüğü Reşit Paşa ile de mektuplaşan Auguste Comte, ayrıyeten “Pozitivist İlmihal”i kaleme almış, bu kitap Tıbbiye öğrencileri ortasında elden ele dolaşır olmuştu.

Mac Farlane: Tıbbiye’de “Dinsizliğin El Kitabı” okunuyordu

Osmanlı yönetiminin; ülkenin bilim ve teknolojide geri kalmışlığını azaltmak için peş peşe kurduğu çağdaş okullar, buralarda okuyan gençler üzerinde ise tam aksi bir tesire yol açmıştı.

Yönetim; bu okullardan yetişenler ülkesine bağlı olacak, hizmet edecek diye umarken, öğrenciler Batının seküler ideolojilerine meyledecek, ülkesinden ve milletinin bedellerinden uzaklaşacaklardı; bilhassa de Tıbbiye’de okuyanlar.

1847’de Tıbbiye’yi ziyaretine ait müşahadelerini şaşkınlıkla anlatan Avrupalı ziyaretçi Mac Farlane, okulun kütüphanesini görünce, “Çoktan beri, bu kadar düpedüz materyalizm kitaplarını toplayan bir koleksiyon görmemiştim. Genç bir Türk tabibi oturmuş, dinsizliğin el kitabı olan Baron d’Holbach’in Systéme de La Nature’ünü okuyordu. Raflar, Fransız devrimcilerinin, materyalistlerin kitaplarıyla doluydu.” diye yazmıştı.

Tıbbiyeliler, idaresi devirme sevdasına kapılmışlardı

Ülkedeki birinci tıp cemiyeti 14 Şubat 1856’da “Türk Tıp Cemiyeti” ismiyle kurulmuştu.

Bu oluşum, tabipleri ve tıp okuyanları bir ortaya getirme hedefiyle kurulmuş olsa da fazla bir varlık gösteremmişti. Zira ne tabipler ne de hekimlik eğitimi alanlar kendi meslek örgütlerine gereken ilgiyi göstermiyordu. Onlar için varsa yoksa siyaset değerliydi. Çok sayıda hekim lakin en çok da Tıbbiye öğrencileri, mesleklerini geliştirmek yerine ülkenin idaresini değiştirme sevdasına kapılmışlardı.

Talebeler birden fazla vakit derslere girmiyor, onun yerine iktidara gelirlerse ülkeyi nasıl yöneteceklerine dair ateşli tartışmalar yapıyorlardı. Türk Tabipleri Birliği tarafından hazırlanan tarihçede bile bu durum, “Türkiye’de doktorlar örgütlülük içinde olmasalar da özgürlükler konusunda her vakit öncü olmuşlardır.” denilmekte.

Gemi azıya alanlar Fizan’a sürülmüştü

Bu güruhun önde gelen isimlerinden İshak Sükûti, İbrahim Temo, Abdullah Cevdet ve Çerkez Mehmed Reşid, 21 Mayıs 1889 tarihinde Askeri Tıbbiye’nin bahçesinde toplanıp, İttihat Terakki Cemiyeti’ni kurmuşlardı.

Gruba daha sonra Hüseyinzade Ali Beyefendi, Konyalı Hikmet Emin Beyefendi, Cevdet Osman, Kerim Sebatî, Mekkeli Sabri Beyefendi, Selanikli Nazım Beyefendi, Şerafettin Mağmumi, Giritli Şefik de katılmış, bunlar Edirnekapı’daki bir bağ konutunda silah üzerine yemin ederek “II. Abdulhamit düzeni”ne son verme kararı almışlardı.

Tıbbiye’de legal yönetime karşı sık sık açık ya da zımnî toplantılar yapıyorlardı. Öğrenciler bazen de devlet yöneticilerine karşı saygısızca tavırlar sergiliyorlardı. O periyodun adetince, yoklama sırasında ismini söyleyen öğrenci akabinde “padişahım çok yaşa” sıkıntısı. Tıbbiyeliler ise ya bunu söylemiyor ya da “Padiaşhım baş aşağa” diye bağırıyordu.

II. Abdulhamit anılarında, hem Tıbbiyelileri hem de hocalarını kast ederek, “Meslekleri olan doktorlukla uğraşacakları yerde siyaset ile ancak karmakarışık bir siyaset ile uğraşmaktalar” demişti.

Gelişmeleri uzun vakit sabırla yalnızca izlemekle yetinen Sultan II. Abdulhamit, Tıbbiyelilerin cüretlerini düzgünce arttırmaları üzerine nihayet harekete geçecekti. Artık öğrenciler takibata uğramaya başlamışlardı. Vakit zaman cezalandırmalar da devreye giriyordu.

1897 tarihinde “Sultan’a isyan edilmesi çağrısı” üzerine, Tıbbiyelilerin büyük bir kısmı Libya’daki yerleşim bölgelerinden biri olan Fizan’a sürülmüştü. İttihat ve Terakki vakit içerisinde, birebir dönemde kurulmuş irili ufaklı başka pek çok örgütle birleşerek Osmanlı coğrafyasının en güçlü teşkilatı haline gelmişti. Örgüt evvel, 13 Nisan 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanını sağlamış, 27 Nisan 1908 yılında da II. Abdülhamit’i tahtan indirmeye muvaffak olmuştu. Kuruluşundan itibaren örgütü yakından takip eden İngiltere Dışişleri Bakanlığı Doğu Masası yetkililerinden George Kidston, 21 Aralık 1918 tarihli raporunda “Bu saklı yapının, Masonluğu İtalya’dan getiren ve Selanik Locasının esas kurucusu bulunan Carrasco (Karasu) ile çok sıkı münasebeti olduğu bilinmektedir” demişti.

Batılı pek çok ülkenin istihbarat raporlarında da İTC için “Çetecilik yoluyla idaresi ele geçiren birinci hareket” tabirlerine yer verilmişti.

Hekimler için örgütlenme yasası çıkartan Menderes’e de direnmişlerdi

Osmanlı Devleti yıkılıp Cumhuriyet kurulurken esaslı bir yapıya sahip olmayan tabipler için harekete geçen ise Demokrat Parti iktidarı olmuştu. Başbakan Adnan Menderes, Türk tabiplerinin örgütlenmesi için bir yasa hazırlatmıştı.

6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu bu türlü bir ortamda 23 Ocak 1953 tarihinde yürürlüğe girmişti. Bu yasa; Türkiye sonları içinde hür yahut resmi görevli asker sivil tabip ve diş tabiplerini içine alan bir yasaydı.

Yasanın 2. Unsuru TTB’yi, Tabip Odaları, Merkez Kurulu ve Yüksek Haysiyet Divanı ile Büyük Kongre’den oluşan hükmi şahsiyeti haiz bir teşekkül olarak tanımlıyordu. Bundan evvel ismi var kendi yok “Ettıba Odaları”, dalda etkisiz eleman üzereydi. Bu odalar, kamu otoritesi nezdinde saygın bir muhatap üzere görülmüyordu.

Hekimler, yıllar yıllar sonra yasal garantiyle bir kamu kuruluşu mahiyeti de taşıyan düzenlemeyi DP’ye ve Adnan Menderes’e borçluydu.

Ne var ki, muayene ve tedavi fiyatlarının giderek fahiş noktalara vardığını nazaran Adnan Menderes, hekim fiyatlarına narh koyma teşebbüsünde bulununca tıpkı TBB çabucak isyan bayrağını açmıştı. Bu “direniş” TBB Tarihçesi’nde “TTB Merkez Kurulu Kurucu Lideri Doç. Dr. Ahmet Rasim Onat 1953-1961 yılları ortasında 8 yıl (4 dönem) TTB Başkanlığı yaptı, Menderes hükümetinin tabipleri kısıtlayan narh kanununa muvaffakiyetle karşı koydu.” sözleriyle anlatılmaktaydı.

TTB ile 12 Mart darbecileri ortasındaki “normalleşme”

TTB, 1970’lere gelindiğinde giderek sol bir çizgiyi benimsemeye başlayacak fakat bu kimliğine karşın darbeci kısımlarla de bağlantıları olağan seyredecek hatta olağandan de daha hareketli hale gelinecekti.

1965’te başkanlığa seçilen Erdal Atabek’in devranında, “demokratik kitle örgütü” TTB, demokrasiyi askıya alan darbecilerle rastgele bir sorun yaşamamıştı. Kurumun tarihçesinde cunta günleri için, “12 Mart sonrası oluşan gerginliğin azalmasıyla birlikte örgütte hareketlenme başlamıştı.” denilmekteydi.

Bu yıllarda TBB’nin sloganlarından kimileri şunlardı:

“1 Mayıs Yasaldır – Demokratik Üniversite – Silahlanmaya Hayır.”

Tıpkı Tıbbiyelilerin meslekleriyle direkt ilgili olmayan mevzularda kamuoyu önüne çıkmaları üzere 70 yıl sonraki ardılları da birebir anlayıştaydı. TTB yalnızca 12 Eylül darbesinde biraz takibata maruz kalmıştı.

12 Eylül darbesi sonrasında birtakım odalar ve İstanbul Merkez Kurulu kapatılmış, tüm evraklarına da el konulmuştu. TBB idare ayrıyeten komünizmi yasaklayan 141 ve 142’ye muhalefetten Diyarbakır’da yargılanmıştı.

Tanıl Bora: Mesleğinizin meseleleriyle ilgilenmiyor, daima negatif davranıyorsunuz

TTB Tarihçesi’nde, örgütle ilgili yıllar evvel kaleme aldığı bir kıymetlendirme yazısına yer verilen yayıncı muharrir Tanıl Bora örgütle ilgili olarak şu sözleri kullanmıştı:

“Türk Tabipleri Birliği’nin kendi yakın olduğu kamuoyunda ortaya koyabildiği güçlü imajın, siyasete uzak duran kamuoyunda izdüşümü yok, yansıması yok. Türk Tabipleri Birliği faaliyetiyle uğraşan, idaresinde bulunan insanların hekimlikle bağlarının çok kuşkulu olduğu izleniminin çok yaygın olduğunu gözlüyorum. Söylemeye gerek yok, çok haksız bir kanı; lakin çok güçlü bir kanı. Pek çok beşerde TTB hakkında; çok da hekimlikle alakası kalmamış, çok da hekimlik bilmeyen ve esasen siyaset yapan bir beşerler kümesi izleniminin hala güçlü bir kökü olduğunu düşünüyorum. Siyasete ilgisiz pek çok tanıdığım doktor var. Onların gözünde de TTB, pek kendi alanlarıyla, meslekleriyle ilgisi olmayan işlerle uğraşan bir aksiyonerler kümesi. Yeniden genel kamuoyunda, yani siyasete daha uzak kamuoyunda yaygın olduğunu gördüğüm kıymetli bir nokta, Türk Tabipler Birliği’nin tepkici, negatif bir kuruluş olduğu. Bir televizyon dizisinde bir makûs doktor tipi çizildiği vakit buna feveran eden, ancak toplumun sıhhat sorunun da o kadar fazla hassas olmayan; üçlü reçete olayında büyük bir isyan koparabilen, ama Yeşil Kart uygulaması vaadi konusunda ne dediği çok da belirli olmayan, o bahiste tıpkı güç ile davranmayan bir kuruluş imajı. Mesleksel imtiyazlarını, mesleksel statüsünü korumaya çok yatkın, katiyetle mesleksel statükoculuğun bir örgütü imajı.”

– “Tarihe Giriş”, Türk Tabipleri Birliği, www.ttb.org.tr

– M. Sezai Berber, “Demokratik Kitle Örgütü Olarak Türk Tabipleri Birliği”, Türk Kütüphaneciliği Mecmuası, C. 4, S. 23, 2009 – Erdal Atabek 1966-1984 Periyodu TTB Lideri, “Nereden Nereye? Türk Tabipleri Birliği’nin Öyküsü”, istabip.org.tr

– Erol Özbilgen, “Pozitivizmin Kıskacında Türkiye”, Alternatif Üniversite Yayınları, İstanbul 1994 – Doç. Dr. Halis Ayhan, “Tanzimat Sonrası Din Eğitimi ve

Öğretimi”, Türkiye’de Din Eğitimi ve Öğretimi Sempozyumu Bildirileri, s. 216